सामाजिक सञ्जालले बिथोलेको नेपाली समाज

नेपालमा प्रविधिको विकाससँगै सामाजिक सञ्जालले हाम्रो जीवनशैलीलाई सहज बनाएको छ। सूचनाको आदानप्रदान, विश्वव्यापी सम्पर्क, र सिर्जनात्मक अभिव्यक्तिका लागि यसले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

तर, यसको नकारात्मक प्रभावले समाज, संस्कार, र सम्बन्धलाई गहिरो रूपमा प्रभावित गरिरहेको छ। सामाजिक सञ्जालको अनुचित प्रयोगले नेपाली समाजमा धेरै समस्याहरू सिर्जना गरिरहेको छ, जसले हाम्रो सांस्कृतिक र सामाजिक संरचनालाई चुनौती दिएको छ।

१. पारिवारिक सम्बन्धमा दरार

सामाजिक सञ्जालको अत्यधिक प्रयोगले परिवारभित्रको आत्मीयता र संवादमा कमी आएको छ।
परिवारका सदस्यहरू एकअर्कासँग समय बिताउनुभन्दा मोबाइल स्क्रिनमा व्यस्त देखिन्छन्।
आपसी समझदारी र सामूहिक क्रियाकलाप घट्दै जाँदा सम्बन्ध कमजोर भएको छ।

२. युवापुस्तामा समयको दुरुपयोग

सामाजिक सञ्जालले युवापुस्तालाई सबैभन्दा बढी प्रभावित गरेको छ।
मनोरञ्जनमा अति निर्भरताः टिकटक, रील्स, र अन्य मनोरञ्जनात्मक सामग्रीमा अत्यधिक समय खर्च हुँदा शिक्षामा ध्यान दिन कठिन भएको छ।

उत्पादकत्वमा गिरावटः सिर्जनात्मकता र सिर्जनशील क्षमताको विकास गर्ने समय सामाजिक सञ्जालमै बर्बाद भइरहेको छ।

३. अफवाह र भ्रामक सूचनाको प्रभाव

सामाजिक सञ्जालमार्फत अफवाह र गलत जानकारी सजिलै फैलिन्छ।

धार्मिक र सांस्कृतिक विभाजनः सामाजिक सञ्जालले सांस्कृतिक र धार्मिक विभाजनलाई थप चर्काउने काम गरेको छ।

राजनीतिक ध्रुवीकरणः नक्कली समाचार र पूर्वाग्रहयुक्त पोस्टहरूले समाजलाई विभाजित गरिरहेको छ।

४. मानसिक स्वास्थ्यमा असर

सामाजिक सञ्जालको अत्यधिक प्रयोगले मानिसहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पु¥याएको छ।

तुलनात्मक सोचः अरूको जीवनशैलीसँग तुलना गर्दा असन्तुष्टि र आत्मविश्वासको कमी अनुभव गरिन्छ।

चिन्ता र तनावः सामाजिक सञ्जालको दबाबले डिप्रेसन र तनाव बढाएको छ।

डिजिटल एडिक्शनः मानिसहरू नोटिफिकेशन र नयाँ सामग्री हेर्ने लतमा फसिरहेका छन्।

५. सांस्कृतिक पतन

विदेशी संस्कृतिको प्रभावले नेपाली समाजको मौलिकता हराउँदैछ।

युवाहरूले स्थानीय परम्परा र चाडपर्वभन्दा विदेशी जीवनशैलीलाई प्राथमिकता दिन थालेका छन्।

हाम्रो मौलिक भाषा, परिधान, र संस्कृतिप्रति चासो घट्दै गएको छ।

६. अपराध र नैतिक ह्रास

सामाजिक सञ्जालले साइबर अपराध र अनैतिक क्रियाकलापको संख्या बढाएको छ।

ब्ल्याकमेलिङ र ठगीः नक्कली अकाउन्ट र निजी जानकारीको दुरुपयोगका घटना बढिरहेका छन्।

अश्लील सामग्रीको पहुँचः अनैतिक सामग्रीले नैतिक मान्यतालाई कमजोर बनाएको छ ।

७. सामुदायिक सम्बन्धमा गिरावट

सामाजिक सञ्जालले वास्तविक सामुदायिक सम्बन्धलाई प्रतिस्थापन गरेको छ।

मानिसहरू प्रत्यक्ष भेटघाट र संवादभन्दा अनलाइन सम्बन्धमा निर्भर भइरहेका छन्।

सामुदायिक गतिविधिमा सहभागिता घट्दै गएको छ।

समस्या समाधानका उपायहरू

१. सचेतना अभियान सञ्चालन

सामाजिक सञ्जालको जिम्मेवार प्रयोगका लागि जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।

साइबर अपराध र अफवाहबाट बच्न आवश्यक प्रशिक्षण दिनुपर्छ।

२. समय व्यवस्थापन

सामाजिक सञ्जाल प्रयोगको समय सीमित गर्नुपर्छ।

परिवार र साथीहरूसँग प्रत्यक्ष संवादलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

३. कानूनी कडाइ

अफवाह फैलाउने र साइबर अपराध गर्नेहरूमाथि कानूनी कारबाही गर्नुपर्छ।

सामाजिक सञ्जाल नियमनका लागि ठोस नीतिहरू निर्माण गर्नुपर्छ।

४. सांस्कृतिक जागरण

परम्परागत चाडपर्व, भाषा, र संस्कृति प्रवर्द्धन गर्न सामाजिक सञ्जाललाई सकारात्मक रूपमा प्रयोग गर्नुपर्छ।

युवापुस्तालाई मौलिक संस्कृतिप्रति रुचि जगाउन प्रेरित गर्नुपर्छ।

५. शिक्षामा सुधार

सामाजिक सञ्जालको सकारात्मक प्रयोग सिकाउन विद्यालय र कलेजहरूमा विशेष पाठ्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।

विद्यार्थीहरूलाई सिर्जनात्मक र शैक्षिक क्रियाकलापमा प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष:

सामाजिक सञ्जालले सूचना, सम्पर्क, र सिर्जनात्मकताका लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेले पनि यसको दुरुपयोगले नेपाली समाजलाई गहिरो रूपमा प्रभावित गरिरहेको छ।

पारिवारिक सम्बन्ध, मानसिक स्वास्थ्य, सांस्कृतिक मौलिकता, र सामुदायिक एकता जस्ता क्षेत्रहरूमा यसका नकारात्मक प्रभाव देखिएका छन्।

व्यक्तिगत, सामाजिक, र सरकारी तहमा सचेतना, समय व्यवस्थापन, र कानूनी संरचनाहरूलाई सुदृढ गर्दै मात्र यसका नकारात्मक प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ। सामाजिक सञ्जालको जिम्मेवार प्रयोगबाट मात्र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सकिन्छ।